انقلاب فرانسه و رژیم پیش از آن- احتمالاً قسمت اول
کتابی که اخیراً خوانده ام «انقلاب فرانسه و رژیم پیش از آن» نوشته‌ی الکسی دو توکِویل و ترجمه‌ی محسن ثلاثی است.
الکسی دو توکویل در اوایل قرن نوزدهم به دنیا آمده و در اواسط این
قرن فوت کرده. گویا سیاستمدار هم بوده و منصب وزارت خارجه را مدتی در دست داشته.
تا جایی که من متوجه شدم دو کتاب مهم دارد. یکی همین کتابی که نام بردم و دیگری
«دموکراسی در آمریکا».
نکته ای که در خواندن این کتاب به ذهن من رسید این بود که توکویل تکلیف آدم را مشخص نمی‌کند. مثل پزشکی است که وقتی بیمار پیشش رفته، شروع می‌کند به توصیف بیماریش و جزئیات دقیقی از بیماری را تشریح می‌کند، اما دست آخر نسخه نمی‌دهد. این نگاه در کتاب ادموند برک، «تأملاتی بر انقلاب در فرانسه»، نبود. ادموند برک از همان ابتدا مخالفت خودش را با انقلاب فرانسه اعلام می‌کند و تمام کتاب را در باب دلایل این مخالفت حرف می‌زند. الان به ذهنم رسید که شاید توکویل محافظه‌کاری پیشه کرده و در زمانه‌ای که، احتمالاً، انقلاب فرانسه جنبه‌ای مقدس به خودش گرفته بوده، ترجیح داده که صراحتاً انقلاب را نکوهش نکند. به‌هرحال، توکویل چندین بار از کتاب ادموند برک نام می‌برد و هرچند گویا با زاویه‌ی نگاه برک مخالف است، اما تیزبینی او را می‌ستاید.
انقلاب فرانسه در سال 1789 به‌پا شد. توکویل برای بررسی پیشینه‌ی این انقلاب، بارها در تاریخ رفت‌وآمد می‌کند و در قرن هفدهم و هجدهم عقب‌وجلو می‌رود. این رفت‌وآمدها من را که با خود انقلاب فرانسه آشنایی نداشتم، چه برسد به تاریخ فرانسه، کمی گیج می‌کند. کمبود استعداد فرانسوی‌ها در نام‌گذاری پادشاهان‌شان هم مزید بر علت می‌شود. تا جایی که من فهمیدم تا شانزده «لوئی» پادشاه این کشور بوده‌اند. تشخیص لوئی «خوبه» از لوئی «بده» و لوئی «باعرضه‌هه» از لوئی «بی‌عرضه‌هه» کار چندان راحتی نیست.
در کتاب «انقلاب فرانسه و رژیم پیش از آن»، نویسنده با زبانی شفاف عمق مشکلات ساختاری رژیم قبلی را بیان می‌کند. خواننده تقریباً هیچ‌کجا در فهم متن درنمی‌ماند و احتیاجی به اطلاعات تخصصی ندارد، برخلاف کتاب ادموند برک، «تأملاتی بر انقلاب در فرانسه»، که در اواخر کتاب، بحث درباره‌ی حقوق و همین‌طور امور مالی چنان تخصصی می‌شه که من نافهمیده رهاش کردم. ترجمه‌ی کتاب هم بسیار روان است، هرچند با نگاه عیب‌جویانه‌ی ویراستاری می‌شود به آن اشکال گرفت؛ مثلاً «آنچه که»های پراکنده در کل کتاب که «که»اش اضافی است و باید حذف شود. درمقابل، ترجمه‌ی کتاب ادموند برک جالب نیست و نیاز به ویراستاری جدی‌ای دارد.
فرشاد اشتری